งานสมโภชพระพุทธชินราชหรืองานวัดใหญ่ที่เป็นที่รู้จักแก่ประชาชนในท้องถิ่นและประชาชนในต่างจังหวัด การจัดงานสมโภชพระพุทธชินราชนั้นได้จัดเป็นงานประจำปีครั้งแรกในปี พ.ศ. 2477 แต่ก่อนที่จะจัดให้มีการสมโภชพระพุทธชินราชเป็นครั้งแรก ได้มีการเฉลิมฉลองกันมาก่อนอยู่บ้างแล้ว พระพุทธชินราชเป็นพระพุทธรูปที่เคารพเลื่อมใสของคนทุกชนชั้นตั้งแต่พระมหากษัตริย์จนถึงคนธรรมดาและพระมหากษัตริย์หลายพระองค์ทรงให้ความสำคัญได้เสด็จพระราชดำเนินมาทรงนมัสการและโปรดให้มีการสมโภชตามโบราณประเพณีมาจนถึงปัจจุบัน
งานวัดใหญ่จะจัดขึ้นในช่วงปลายเดือนมกราคมถึงเดือนกุมภาพันธ์เป็นงานบุญเดือนสาม งานสมโภชพระพุทธชินราชได้จัดเป็นทั้งงานเทศกาลประจำปีและงานทางศาสนาในงานให้มีการออกร้านจำหน่ายสินค้าต่างๆทั้งเป็นของพื้นบ้านของชาวพิษณุโลกและเครื่องใช้สอยที่มาจากต่างจังหวัด เช่น ผ้านวม ผ้าห่ม เช็ดปาก อุปกรณ์การเกษตรที่ได้มาออกร้านจำหน่าย ในเรื่องของอาหารนั้นมีทั้งละมุด ขนมจีนน้ำยา มะขามหวานที่มาจากเพชรบูรณ์อีกทั้งยังมีหมาก พลู การแสดงการละเล่นก็มีมากมายให้ผู้ที่มางานได้เที่ยวชม
พระมหาธนศักดิ์ จินฺตกวี เลขานุการของวัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร เผยถึงบรรยากาศงานสมโภชพระพุทธชินราช ว่า
“…ในสมัยก่อนนั้นงานสมโภชพระพุทธชินราชก็ไม่ได้มีงานอะไรมาก เพราะคงเป็นแค่งานบุญในช่วงรัตนโกสินทร์ก็จะมีโขน มาในช่วง รัชกาลที่ 6 ประชาชนส่วนใหญ่ที่มางานคงมาเพราะมีพระมหากษัตริย์เสด็จมาเลยอยากจะมางานอยากจะรับเสด็จกัน ของขายในสมัยนั้นก็คงมีแต่ของโบราณพวกเมี่ยง พุทรากวน มะม่วงกวน ขนมจีน ละมุด ของใช้ก็คงเป็นผ้าห่ม หมอน มุ้ง…”
การจัดงานในสมัยก่อนนั้นเป็นการตั้งร้านแบบธรรมดามีหญ้าคามุงทำเป็นหลังคาร้านก็ติดๆกันไป พื้นที่ในการตั้งร้านสมัยก่อนนั้นมีพื้นที่มากต่างกับปัจจุบันที่มีการสร้างสิ่งต่างๆเพิ่มขึ้นมาทำให้พื้นที่ในการจัดงานเหลือน้อย พ่อค้าแม่ค้าที่เดินทางมาขายของในงานนั้นก็จะมาจากเชียงใหม่ แพร่ น่าน อุตรดิตถ์ เอาของจากทางเหนือมาขาย มีทั้ง ผ้านวม ผ้าห่ม ผ้าเช็ดปาก การเดินทางนั้นก็จะขึ้นรถไฟมากันส่วนใหญ่พ่อค้าแม่ค้าที่เดินทางมานั้นจะชักชวนกันมาเป็นกลุ่ม แล้วจะมีพ่อค้าแม่ค้าที่มาจากกรุงเทพฯ ที่นำสินค้ามาขายในงานการเดินทางนั้นเป็นการนั่งเรือมา เพราะการคมนาคมในสมัยนั้นยังไม่ค่อยสะดวกเท่าไรเดินทางเรือ รถไฟ จะสะดวกกว่าการใช้ถนน ส่วนคนพิษณุโลกเองที่เป็นพ่อค้าแม่ค้านั้นก็จะนำของพื้นบ้านมาขาย และยังมีพ่อค้าแม่ค้าที่มาจากอำเภอวังทองจะเผาข้าวหลามมาขายกัน
งานสมโภชพระพุทธชินราชก็เป็นงานสำคัญของจังหวัดพิษณุโลกนานมาแล้วเป็นงานที่ประชาชน ทั้งจังหวัดพิษณุโลกหรือต่างจังหวัดก็อยากที่จะมาเพราะในสมัยก่อนการเดินทางลำบากเมื่อมีงานวัดใหญ่ว่างจากงานไร่งานนาประชาชนก็จะมาเที่ยวมากราบไหว้พระพุทธชินราช ผู้ที่มาเที่ยวงานที่เป็นคนต่างจังหวัดในสมัยนั้นเดินทางมาและต้องมาพักที่ศาลาวัดเพราะการเดินทางนั้นไม่ค่อยสะดวก
หนุ่มสาวในสมัยนั้นก็จะมามหรสพการละเล่นการแสดงที่จัดภายในงานมีทั้ง ภาพยนตร์ (หนังกลางแปลง) ลิเก โขน ลำตัด อีแซว อีกทั้งยังมีรำวง ให้ได้สนุกสนานกัน งานสมโภชพระพุทธชิราชในสมัยนั้นจะเป็นงานบุญที่ประชาชนไปทำบุญกันเพราะงานสมโภชนี้เรียกได้อีกอย่างว่า งานบุญเดือนสาม ทำให้ประชาชนที่มีความเลื่อมใสในพระพุทธชินราชก็ได้เข้ามาเที่ยวงานและยังมาทำบุญไหว้พระกันเป็นปัจจัยหลักในสมัยนั้นเพราะศูนย์รวมจิตใจหรือแม้จะมีการทำงานอะไรประชาชนส่วนใหญ่ก็จะรวมกันที่วัดทำให้มีคนมางานสมโภชกันเป็นจำนวนมาก
พระมหาธนศักดิ์ จินฺตกวี. เผยว่า การจัดงานนั้นได้เปลี่ยนไปจากในอดีตไม่ว่าจะเป็นเรื่องของมหรสพที่บางอย่างนั้นได้ถูกลดทอนลงไปไม่ว่า ลำตัด โขน หรือหมอรำเพราะในสมัยปัจจุบันการจ้างการแสดงลำตัดหรือโขนมานั้นมีราคาที่แพงมากจนทำให้ทางวัดต้องลดการแสดงลงและนำการแสดงอื่นๆมาจัดแทนแต่ก็ยังมีลิเก ภาพยนตร์(หนังกลางแปลง) การแสดงของโรงเรียนต่างๆในจังหวัดพิษณุโลก
งานสมโภชพระพุทธชินราชนับได้ว่าเป็นงานประเพณีที่คนพิษณุโลกได้ปฏิบัติสืบต่อมานับตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันนี้ งานสมโภชพระพุทธชินราชได้เป็นที่รู้จักแก่คนจังหวัดใกล้เคียงและนักท่องเที่ยวทั้ง คนไทยและคนต่างชาติต่างก็พากันมาเที่ยวงานสมโภชพระพุทธชินราชที่จัดขึ้นในแต่ละปี ทำให้งานสมโภชพระพุทธชินราชได้มีนักท่องเที่ยวมาเที่ยวงานและมานมัสการพระพุทธชินราชกันอย่างเนื่องแน่นเป็นประจำทุกปี ในปี พ.ศ. 2551 การจัดงานสมโภชพระพุทธชินราชได้งดการจัดงานในปีนี้ไปเนื่องจากวันที่ 2 มกราคม พ.ศ. 2551 สมเด็จพระพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลปยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ได้เสด็จสวรรคตทางวัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหารจึงเห็นควรที่จะงดจัดงานเพื่อไว้อาลัย และได้กลับมาจัดอย่างต่อเนื่องทุกปี
และถือเป็นประเพณีที่ทำสืบต่อกันมายาวนาน ในทุกปีของงานสมโภชพระพุทธชินราช วัดใหญ่ ได้เปิดโอกาสให้ประชาชนและนักท่องเที่ยว ได้ขึ้นไปบนพระปรางค์ ที่อยู่ด้านหลังวิหารหลวงพ่อพระพุทธชินราชในตลอดช่วงเวลาจัดงาน 7 วัน จากที่ปกติ จะปิดประตูล็อค และไม่ให้ขึ้นไปบนพระปรางค์ ในวันนี้ ทั้งชาวพิษณุโลกและนักท่องเที่ยว ได้มีโอกาสปีนบันได 25 ขั้น ขึ้นไปบนพระปรางค์ ที่ภายในมีสถูปเจดีย์สีทอง บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ โดยมีนักเรียนโรงเรียนพุทธชินราชพิทยา คอยอำนวยความสะดวกและแนะนำ การขึ้นลงให้อย่างปลอดภัย แม้ว่าใจกลางพระปรางค์จะไม่สูงมากนัก แต่บันไดทางขึ้นค่อนข้างชัน และนักเรียนจะคอยไปขึ้นไปเก็บดอกไม้ธูปเทียนที่นักท่องเที่ยวนำขึ้นไปด้านบน รวมถึงคอยชี้และขอความร่วมมือห้ามปิดทองที่สถูปเจดีย์สีทอง
สำหรับงานสมโภชพระพุทธชินราช ประจำปี 2559 กำหนดจัดขึ้นในระหว่างวันที่ 13 ถึง 19 กุมภาพันธ์ 2559 ซึ่งตรงกับวันขึ้น 6 – 12 ค่ำเดือน 3 รวม 7 วัน 7 คืน โดยกิจกรรมภายในงาน ประกอบด้วย การแสดงต่างๆมากมาย การฟังพระธรรมเทศนา บวชเนกขัมมบารมี ตอบปัญหาศีลธรรมชิงรางวัล การแสดงคอนเสิร์ต ลิเก ภาพยนตร์ การแสดงศิลปวัฒนธรรมของนักเรียน การประกวดร้องเพลง การประกวดแดนเซอร์ โดยทางวัดจะเปิดให้ชมฟรีตลอดทั้งงาน สำหรับพิธีเปิดงานจะมีขึ้นในวันที่ 12 กุมภาพันธ์ 2557 ตั้งแต่ เวลา 16.30 น.เป็นต้นไป ณ บริเวณหน้าวิหารหลวงพ่อพระพุทธชินราช วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร
ดังนั้นวัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหารและจังหวัดพิษณุโลกจึงขอเชิญชวนพุทธศาสนิกชนชาวจังหวัดพิษณุโลกร่วมงานสมโภชพระพุทธชินราช ประจำปี 2559
…………………………………………………………………………………………………………………………….
ขอบคุณ ข้อมูลโดย นางสาวสุวนันท์ ประกิจ นิสิตชั้นปีที่ 4 ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะสังคมศาสตร์ ม.นเรศวร
เรียบเรียงโดย นางสาวนิโลบล คำชนแดน นิสิตฝึกงานชั้นปีที่ 4 ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะสังคมศาสตร์ ม.นเรศวร นศ.ฝึกงานข่าวพิษณุโลกฮอตนิวส์